Soorten Aboriginal kunst

De Aboriginal kunst kent verschillende vormen. Niet alleen zie je dat elke regio een eigen stijl heeft, maar ook ontstaan er door de eeuwen heen nieuwe kunstvormen. Zo kent elk gebied kent zijn eigen tradities en gewoonten die je in de kunst terugziet. Zo gebruiken kunstenaars uit de Kimberley slechts vier kleuren en schilderen zij op boombast met fijne kruislingse lijntjes, terwijl Aboriginal kunst van de Red Centre zich kenmerkt door stippels en felle kleuren.

De hedendaagse kunst uit de grote steden is weer heel anders. Deze artiesten hebben vaak een kunstopleiding achter de rug en werken met moderne materialen als neon, video en fotografie.

Het jaar 1971 wordt over het algemeen aangehouden als het beginpunt van de hedendaagse Aboriginal kunst, een enkele uitzondering daargelaten. Vóór 1971 maakte men voornamelijk afbeeldingen in het zand, op lichamen, op gebruiksvoorwerpen en op rotswanden. De afbeeldingen waren altijd onderdeel van een ceremonie. Na afloop werden de schilderingen vernietigd. De voorstellingen waren dus vergankelijk of zeer moeilijk toegankelijk op rotswanden in het afgelegen woestijngebied. Het westerse publiek had geen idee van de rijke verrassende beeldtaal van de Aboriginals.

Aboriginal Rotskunst

De eerste schilderkunst bestond oorspronkelijk voornamelijk uit rots- en boombastschilderingen. Schilderijen op doek verschenen pas rond 1970. De rotsschilderingen zijn een ware attractie. Niet alleen zijn het vaak prachtige schilderingen op mooie locaties, ook gaat het in sommige gevallen om schilderingen die duizenden jaren oud zijn.

De meeste rotskunst is te vinden in het noorden en midden van Australië. Bijvoorbeeld de totumkunst op Uluru middenin Australië en in Arnhem Land in Northern Territory. De kunst weerspiegelt het leven en geloof van de Aboriginals. Over het algemeen bestaan de schilderingen uit de kleuren rood(bruin), geel, wit en zwart. Deze kleuren zijn gemaakt van oker, symboliseren bloed, zon, bot en huid.

In de rotskunst zijn enkele stijlen te herkennen. Zo bestaan de oudste schilderingen voornamelijk uit afbeeldingen van mensen en dieren. Hier zijn realistische weergaven van met dynamische tekeningen waarin bewegingen zijn weergegeven. Bijvoorbeeld "Röntgenkunst" op Mourlangie Rock in Kakadu National Park. Deze tekening laat de interne en externe anatomie van levende wezens zien, waaronder talloze dieren. De eeuwenoude schilderingen worden vaak overgeschilderd om de afbeelding te behouden.

Schilderen op canvas

Sinds 1971 wordt er door Aboriginals op canvas geschilderd, en wordt er pas van 'Aboriginal kunst' gesproken. In de westerse wereld was deze vorm van beeldende kunst al eeuwen een belangrijke plaats in. Aboriginals daarentegen waren nomadisch en droegen alleen het hoogst noodzakelijke met zich mee. Kunst om de kunst, zoals wij dat in het westen kennen, bestond niet in de Aboriginal cultuur. Maar sinds 35 jaar beschouwen Aboriginals deze kunstvorm als belangrijk middel om hun tradities en geloof uit te dragen én als manier om als handelaar in deze kunst geld te verdienen.

De modernere schilderijen op doek hebben vaak naast religieuze ook politieke betekenissen. Veel schilderijen worden nog wel in traditionele stijlen geschilderd, maar bevatten meerdere vaak fellere kleuren. De meest voorkomende en populaire vorm zijn de dot-paintings. Deze schilderijen die opgebouwd zijn uit kleine stippen geven veelal ervaringen uit de Droomtijd weer. Ze kunnen als een landkaart worden gezien die plaatsen van religieuze betekenis en hun onderlinge verband weergeeft.

Er zijn vele terugkerende vormen in deze schilderijen te herkennen. Een cirkel kan een kampvuur of een waterpoel aangeven, een halve cirkel bijvoorbeeld een mens, een ovale vorm een houten schaal, strepen geven stokken, speren of liggende mensen aan en er zijn diverse dierensporen. De exacte betekenis is echter alleen bekend aan de maker en is vaak heilig en geheim.

De didgeridoo

Een van de bekendste Aboriginal kunstwerken én een onmiskenbaar Australisch symbool, is de didgeridoo. Dit lange uitgeholde stuk hout waaruit een ietwat vervreemdend en brommend maar o zo typisch Australisch geluid komt, is één van de meest verkochte souvenirs in Australië. Ook in Nederland wordt er steeds vaker 'gedigded'. De didgeridoo vindt zijn oorsprong bij Aboriginal stammen in het Northern Territory en de Kimberley.

Pas in de 20e eeuw werd het instrument ook in andere delen van Australië bespeeld. De naam 'didgeridoo' is overigens door Europeanen verzonnen. Zij hoorden Aboriginals allerlei vreemde geluiden op een holle pijp maken die klonken als 'did-zju-rrrie-doeh' en besloten dit instrument een naam te geven die zijn geluid eer aandeed. Aboriginals gebruiken tientallen andere namen als yirdaki, djinang, lardil of gupapuygu.

De eerste didgeridoos zijn waarschijnlijk van bamboe geweest, maar nu wordt het merendeel gemaakt van een door termieten uitgeholde stam van de eucalyptus boom. Vaak hebben ze een lengte van 1 tot 1,5 m al zijn er ook exemplaren van 2,5 m of langer. De meeste didges worden rijkelijk versierd met Aboriginal design en afbeeldingen van typisch Australische beesten als de kangoeroe en de barramundies.

De didgeridoo speelt een belangrijke rol rond de scheppingsmythen van de Aboriginals. Zij geloven dat de klank van het instrument de wereld hielp te ontstaan. De klank wordt ook wel 'spirit' genoemd en verbindt de mens en de aarde met elkaar. De didgeridoo wordt vaak bespeeld tijdens Aboriginal ceremonies.

Veel mensen die een didgeridoo voor het eerst proberen te bespelen, persen zij uit alle macht zoveel mogelijk lucht door de pijp. Meestal zonder het resultaat dat ook maar in de verste verte op de diepgonzende klank van geoefende didge-spelers lijkt. De kunst is continu te blazen voor een constant geluid waarin een variëteit aan klanken te horen is. Hiervoor moet je 'circulair ademhalen': terwijl je door de didgeridoo blaast moet je door je neus blijven doorademen. Je krijgt geluid uit het instrument door met je lippen een trillend geluid te maken zonder je wangen te bollen. Voor een mooi geluid is het een kwestie van oefenen, oefenen en oefenen…

Desert art

In het Australische woestijngebied schilderen Aboriginal kunstenaars met acrylverf op doek. Aangemoedigd door een blanke schoolmeester in de woestijngemeenschap Papunya begint men vanaf 1971 ceremoniële afbeeldingen te schilderen op een permanent medium. Eerst op hardboard, later op schildersdoek, met acrylverf. Acrylverf droogt snel en dat is belangrijk in de stoffige woestijnomgeving.

De Aboriginal kunst uit de woestijn is herkenbaar aan het gebruik van felle kleuren, stippels en een klein aantal symbolen. De schilderijen zijn abstracte voorstellingen van het land in vogelvlucht. De toeschouwer kijkt van bovenaf op het woestijnlandschap.

Mensen en dieren worden vaak afgebeeld door een tekening van het spoor dat ze in het zand achterlaten. Dierensporen of voetafdrukken wijzen dus op de aanwezigheid van dieren en mensen. Een u-vorm is een zittend persoon. Cirkels en lange lijnen zijn ook steeds terugkerende motieven. Een cirkel duidt een belangrijke plaats aan en een lijn geeft vaak de reis er naartoe weer.

Het aantal symbolen in de kunst uit de woestijn is zeer beperkt. Wel wordt met die symbolen een veelheid aan mythische verhalen, spirituele inzichten en visies op de wereld en het leven weergegeven. Om de inhoud van een werk beter te kunnen begrijpen, is het nodig te luisteren naar de interpretatie van de symbolen door de kunstenaar. Is de cirkel in dit schilderij een bron, een overnachtingplaats of misschien een heilige plek in het landschap?

Tegenwoordig is de directe connectie tussen het schilderij en het mythische verhaal dat weergegeven wordt, losser geworden. Niet alleen de correcte weergave van het verhaal is belangrijk, maar ook kunstzinnige aspecten als kleur, vorm en compositie spelen een belangrijke rol.

Er bestaan tussen de verscheidene regio's grote verschillen in de kunstvormen en stijlen door de verscheidenheid aan culturele tradities en gewoonten. Zo gebruikten kunstenaars uit de Kimberly slechts vier kleuren en schilderden op boombast met fijne kruislingse lijntjes, zich kenmerkt door stippels en felle kleuren

Kunst uit de Kimberley

De hedendaagse kunstbeweging in de afgelegen Kimberley regio ontstond eind jaren '70, in navolging van het succes van de kunst uit de woestijn. De Aboriginal kunstenaars schilderden hier met natuurlijke pigmenten op hout en later op doek. Het kleurenpalet is door het gebruik van de natuurlijke pigmenten beperkt. Zo schilderen ze voornamelijk in wit, zwart en met rode en gele okers, maar sommige kunstenaars mengen kleuren zodat er grijs- en rosetinten ontstaan.

De pigmenten worden ongelijkmatig met de hand gemalen, waardoor de schilderijen uit deze regio een opvallend korrelige verfstructuur hebben. Dit droge, korrelige karakter van de kunstwerken weerspiegelt de aardestructuur van de regio waar de schilderijen ontstaan.

De kunstenaars uit de Kimberley beelden het landschap grotendeels en profil af. Elementen uit het landschap zijn heldere, ongedetailleerde vormen en worden met witte stippen afgebakend en omkaderd. De voorstellingen zijn vaak 'ingelijst' door een rand van witte stippen.

Kunstwerken uit de Kimberley zijn doorgaans minder verhalend van aard dan die uit de woestijn. Het zijn vaak afbeeldingen van het land zelf. Meer dan bij de Aboriginal kunst uit de woestijn of uit Arnhem Land suggereren de schilderijen uit de Kimberley de weidse ruimte van het Australische landschap, het land dat de Mythische Voorouders creëerden en waarmee de kunstenaars een onverbrekelijke band hebben. Daarnaast vormen ook soms historische gebeurtenissen of het dagelijks leven inspiratiebronnen voor de kunstenaars uit de Kimberley.

Tiwi art

De kunstenaars op de Tiwi eilanden staan erom bekend dat ze gebruik maken van vele materialen en technieken. Vanaf het moment dat de Tiwi (zoals de mensen zichzelf en hun eilanden noemen) de beschikking kregen over nieuwe materialen en technieken werden die enthousiast uitgeprobeerd en in de kunstpraktijk opgenomen. Zo omvat het begrip 'Tiwi kunst' tegenwoordig schilderijen in acrylverf op doek en papier, schilderijen in natuurlijke pigmenten op doek en papier, bewerkte stoffen, houten beelden, sculpturen in klei, gouache, screenprints, etsen en linoleumsnedes.

De kunst van de Tiwi eilanden is soms figuratief. Zo schilderen de Tiwi kunstenaars afbeeldingen van grafpalen en boombasten tassen, omringd door geometrische patronen. Vaak zijn de schilderijen echter abstract, geometrisch en patroonmatig van aard. Deze geometrische patronen zijn opgebouwd uit verschillende kleurlagen en zijn gebaseerd op rituele schilderingen op het lichaam en gezicht.

Een van de belangrijkste onderwerpen voor lichaamsbeschilderingen en in de kunst van de Tiwi eilanden is Pukumani. Pukumani is afkomstig uit de Droomtijd en is een stelsel van rituelen en voorwerpen dat te maken heeft met de dood. Het is niet alleen een begrafenisritueel, het staat ook voor de buitengewone toestand waarin eenieder die de overleden persoon gekend heeft verkeert na het overlijden.

Pukumani schrijft voor hoe de verschillende nabestaanden zich moeten gedragen, welke voorwerpen gemaakt en aangeraakt moeten en mogen worden en welk voedsel er door wie gegeten wordt gedurende de rouwperiode. Handelingen, voorwerpen, voedsel en kunstwerken kunnen dus allemaal worden aangeduid met de term Pukumani.

Aboriginal Urban art

Sinds het midden van de jaren '80 is er meer en meer aandacht voor het werk van Aboriginal kunstenaars uit de grote steden van Australië. Deze kunstenaars hebben vaak een westerse kunstopleiding achter de rug. Zij werken, net als hun westerse collega's, met alle materialen en stijlen die de hedendaagse kunstenaar tot zijn beschikking heeft.

Urban Aboriginal kunstenaars werken met verf op doek, met grafische technieken als ets en zeefdruk, zij maken gebruik van neon, video, fotografie en integreren performance en internet in hun werk.

Sommige kunstenaars gebruiken in hun werk herkenbare stijlmiddelen zoals stippels of kruisarceringen, waarmee ze hun Aboriginal identiteit in één oogopslag kenbaar maken. Bij andere kunstenaars is hun Aboriginal afkomst af te leiden uit de onderwerpkeuze. Urban Aboriginal kunst is soms uitgesproken politiek van aard, of geeft commentaar op het uiterst discriminatoire beeld van de 'primitieve wilde' dat de wereld nog steeds heeft van de Australische Aboriginals. Ook illustreren sommige kunstenaars met kunst hun specifieke Aboriginal verleden: op een missiepost, bij een blank adoptiegezin of op het Australische platteland.

Urban Aboriginal kunst is individueler van aard dan de Aboriginal kunst uit de woestijn of het tropische noorden en past gemakkelijker binnen onze westerse visie op kunst. Het verschilt per kunstenaar of zijn werk als 'Aboriginal' herkenbaar is of niet, net zoals soms wel en soms niet aan een kunstwerk te zien is of de kunstenaar van Nederlandse afkomst is.

Bron: AAMU Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst